Doğum Kontrol Yöntemleri

1.Rahim İçi Araç (RIA)- Spiral

Rahim içine yerleştirilerek gebeliği önlemeye yarayan küçük plastik bir alettir. Türkiye'de genel olarak iki çeşidi mevcuttur. Hormon içeren 5 yıllık ve bakır içeren 5-10 yıllık RIA'lar vardır. Doğum kontrol yöntemleri içerisinde en güvenilir olanlarından biridir ve ilk 1 yıl içinde gebelik riski yüzde 1'den azdır. Hızla geri dönüşü olan bir yöntemdir. Çıkarıldığı andan itibaren hemen gebelik denenebilir.

Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuğu yoktur.Bunun için ayrıca prezervatif kullanmak gerekir. Koruma mekanizması, hormonlu olan için, rahim içerisine az miktarda progesteron hormonu salınımıdır. Bakırlı olan ise rahim içine az miktarda bakır salgılar. Bu şekilde ikisi de yumurtanın sperm tarafından döllenmesini engeller. Muayene sonrası uygun görülen hastalara basitçe RIA yerleştirilebilir. Ancak bazı hastalar enfeksiyon, rahim şeklinin uygunsuzluğu vb nedenlerle bu yöntem için uygun olamayabilir.

RIA'nın avantajları

• Kullanım kolaylığı ve yerinde olduğu sürece başka hiç bir koruyucu yönteme gerek duyulmaması
• Cinsel beraberlik, günlük aktivite ya da tampon kullanımına engel olmaması
• Doğum sonrası ve emzirirken kullanılabilmesi
• Çıkarılınca hemen gebe kalabilme imkanı
• Hormonlu olanın adet sancısı ve kanamasını azaltmasıdır.
• Ayrıca bakırlı olan RIA acil durum koruyucu yöntemi olarak kullanılabilir.

Yan etkileri ise:

• Bakırlı olan için adet sancıları ve kanamalarında artış ve ara kanamalar (özellikle ilk aylarda).Çoğu hastada 1 yıl içinde bu yan etkiler azalır.
• Düzensiz kanama, aşırı kanama ya da lekelenme hormonlu spiralde ilk 3-6 ayda görülebilir. Ancak bakırlı RIA'nın aksine çoğu hastada 2 yıl içinde kanama tamamen kesilir.Bu durumun vücuda bir zararı olmaz.
• Hormonlu RIA kullanan kadınların az bir kısmında baş ağrısı, bulantı, göğüs hassasiyeti, basit yumurtalık kisti gibi yan etkiler görülebilir. Kistler genellikle bir kaç ay içinde kendiliğinden kaybolur.

Nadiren RIA kullanımıyla ilgili ciddi komplikasyonlar görülebilir. Bunlar:

• RIA'nın rahim içinde kayarak vajinaya düşmesi
• RIA takılan 1000 hastadan birinde takılma sırasında rahim delinmesi
• Rahim ve tüplerde iltihap oluşması
• Çok nadiren RIA ile gebe kalınması (ki bu durumda dış gebelik riskinde hafif bir artış vardır).

RIA kullanan bir kadın aşağıdaki durumlarda hemen doktoruna baş vurmalıdır:

• Şiddetli kasık ağrısı
• Sebebi açıklanamayan ateş
• Cinsel ilişki sırasında ağrı
• Adet gecikmesi ya da görmeme (ancak bu hormonlu RIA için normaldir)
• Anormal vajinal akıntı
• RIA'nın rahim ağzı ya da vajinada hissedilmesi
• RIA mutlaka doktor tarafından çıkarılmalı, hasta kendisi çıkarmayı denememelidir.

2.Doğum Kontrol Hapları

Doğum kontrol hapları yumurtlamayı engelleyerek, rahim iç duvarını incelterek ve spermin rahim içine girişini zorlaştırarak etki gösterir. Mükemmel kullanıldığı zaman gebelik riski ilk 1 yıl yaklaşık yüzde 1'dir. Mükemmel kullanım hergün düzenli ve aynı saatlerde alınması demektir. Östrojen ve progesteron içeren kombine ve yalnızca progesteron içerenler olmak üzere iki gruptadırlar.

Doğum kontrol hapları ile ilgili daha fazla bilgi için ertesi gün hapı nasıl kullanılır? sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.

a) Kombine haplar adetin ilk günü kullanılmaya başlanır. 21 günlük kombine haplar alınırken ikinci kutuya geçmeden 7 gün ara verilir ve bu arada adet görülür. 28 günlük kombine haplarda ise kutu bitiminde ara verilmeden ikinci kutuya geçilir. Çünkü son günlerde plasebo olduğu için hasta adet görür. Rifampin ve griseofulvin içerikli antibiyotikler, HIV tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar ve bazı epilepsi ilaçları doğum kontrol hapları ile beraber alınırsa etkinliğini azaltabilir.

Kombine doğum kontrol hapları gebeliği önleme dışında da bazı avantajlara sahiptir. Adetleri düzenler, adet kanamaları ve sancılarını azaltır.Hormonal düzensizlik ya da myom veya endometriosis gibi hastalıkların yol açtığı adet düzensizliği ya da sancıları tedavi etmede kullanılırlar. Ayrıca rahim ve yumurtalık kanseri riskini azaltırlar.Perimenopozal dönemde kemik yoğunluğunu düzeltirler.

Kombine doğum kontrol hapları çoğu kadın için güvenlidir. Ancak derin ven trombozu, kalp krizi ve inme riskinde hafif bir artışa neden olurlar. Özellikle 35 yaş üzerinde olup günde 15 adetten fazla sigara içen kadınlar ya da kardiyovasküler hastalık için kolesterol yüksekliği, hipertansiyon ya da şeker hastalığı gibi çoklu risk taşıyan kadınlar bu konuda risklidir. Doktorunuz bu risklerinizi değerlendirdikten sonra size kombine hap önerebilir.

b) İçeriğinde sadece progesteron bulunan haplar 28 günlüktür ve ara vermeden günün aynı saatinde alınmalıdır. Ayrıca kutular arasında da ara verilmez. Eğer ilacı 3 saatten fazla aksatır ya da ilaç sonrası kusarsanız, bir hap daha almak ve 48 saat süreyle ek bir yöntemle korunmak gerekir. Özellikle pıhtılaşma sorunu, migren ya da emzirme nedeniyle östrojen içeren kombine hap kullanamayan hastalar için sadece progesteron içeren haplar uygundur.

Kombine haplar unutulduğunda ne yapılması gerektiği genellikle prospektüste belirtilmiştir. Çoğunlukla ek bir yöntemle korunmak gerekir. Çoğu doğum kontrol hapında ilk bir kaç ay boyunca ara kanama görülebilir. Bu beklenen bir yan etkidir, vücut alıştıkça çoğu hastada ortadan kaybolur. Özellikle ilacın aynı saatte alınmasına dikkat edilirse yan etkiler daha az görülür.

Diğer minör yan etkiler;

• Başağrısı
• Göğüs hassasiyeti
• Bulantı
• Adet görmeme
• Ara kanama
• Anksiyete ve depresyon
• Tüylenme ve sivilce (sadece progesteron içeren hapta)
• Kilo alımı (sadece progesteron içeren hapta)Çoğunlukla yan etkiler birkaç ay içinde düzelir.

3.Cilt Altı İmplant

Geri dönüşlü ve uzun süreli kullanılabilen bir yöntemdir.Gebelik riski %1'den azdır. Bu oran tüplerin bağlanmasıyla yaklaşık koruyuculuk anlamına gelir.Uzun süreli kullanımda implant ve hormon içeren spiral (benzer etkili olduğu için) doğum kontrol haplarından 20 kat fazla koruyucudur. İmplant progesteron içerir, cilt altına basitçe yerleştirilebilen küçük bir plastikten oluşur ve 3 yıla kadar koruyuculuk sağlar.Asıl etkisi yumurtlamanın engellenmesidir. Aynı zamanda spermin rahim içine geçişini de zorlaştırır.Rahim iç duvarını incelterek, embryo oluşsa dahi yerleşmesini engeller. Üst kol bölgesine takılma ve çıkarılma sırasında genellikle lokal olarak uyuşturma gerektirir.

Avantajları

• Yerleştirildikten sonra 3 yıl boyunca ek korunma gerektirmez.
• Düşük,küretaj ya da doğum sonrası hemen yerleştirilebilir ve emzirirken kullanılabilir.
• Cinsel aktivite ya da günlük aktiviteyi engellemez.
• Hemen tüm kadınlar için uygundur.
• Gebelik istendiğinde basitçe çıkarılabilir.

Yan Etkileri

• Öngörülemeyen vajinal kanamalar.
• Bazı kadınlarda hiç adet görmeme.
• Depresyon.
• Baş ağrısı.
• Sivilcelenme.
• Kilo alımı.
• Nadiren görülen takılma ve çıkarılma sırasında zorluklar.

4.Hormon İçeren Vajinal Halkalar

Östrojen ve progesteron hormonu içeren esnek plastik bir halkadan oluşurlar. Vajina içerisine yerleştirilerek mukozadan hormonun emilmesiyle etki gösterirler. Hastanın vajinanın iç üst kısmına adetliyken yerleştirmesi ve 21 gün sonra çıkarması gereklidir.

Yan Etkileri:

• Baş ağrısı
• Bulantı
• Göğüslerde hassasiyet
• Vajinal akıntı
• Vajinal iritasyon
• Ara kanama

5.Bariyer Yöntemler

Fiziksel ya da kimyasal olarak spermin rahim ağzından geçişini engelleyen yöntemlerdir. Bunlar arasında diafram, servikal başlık, kadın ve erkek kondomları ve spermisid (sperm öldürücüler) vardır. Koruyuculuk oranlarının oldukça düşük olması önemli bir dezavantajdır. Bir yıllık kullanımda gebelik oranları %12-28 arasında değişir. Özellikle kondomların cinsel yolla bulaşan hastalıkları engelleyici etkisi önemli bir avantajdır.

6.Enjeksiyonlar

Depo olarak vücuda progesteron hormonu veren ve üç ay süreyle etkili olan bir yöntemdir. Etki mekanizması yumurtlamanın engellenmesi, spermin geçişinin engellenmesi ve rahim duvarının incelmesidir. Gebe olmadığınızdan emin olduğunuz sürece siklusun herhangi bir döneminde yapılabilir. Normalde 13 haftada bir enjeksiyonun tekrarlanması gereklidir. Maksimum 15 haftaya kadar yapılabilir. daha geç yapılırsa 7 gün süreyle ek bir yöntemle korunmak gerekir.

Avantajları:

• Günlük kullanım gerektirmez
• Cinsel ve günlük aktiviteyi etkilemez
• Rahim kanseri riskini azaltır
• Endometriosise bağlı ağrıları azaltır
• Miyomlara bağlı kanamalarda muhtemel azalma olur
• Adeti keser

Riskler:

• Kemik erimesi
• İnme, damar hastalığı ve hipertansiyonu olan hastalarda kardiyovasküler hastalık riskinde artış

Yan Etkiler:

• Ara kanama
• Kilo alımı
• Enjeksiyon sonrası ortalama 10 ay süreyle gebe kalamama

7.Acil Durum Doğum Kontrol Yöntemleri

Acil durum yöntemleri, bir kadının korunmasız cinsel ilişki, prezervatif yırtılması vb gibi yöntem başarısızlığı ya da cinsel saldırı sonrası kullanabieceği yöntemlerdir. Bunlar spiral ve haplar olmak üzere iki çeşittir.Hapların da yalnız progesteron içeren ve progesteron+ östrojen içeren çeşitleri mevcuttur. Progesteron içerenler 12-24 saat arayla alınan iki haptan oluşur. Cinsel ilişki sonrası mümkün olduğu kadar kısa sürede alınmalıdır. Aynı menstrüel siklus içinde birden fazla kez kullanılabilir. Etki yöntemi yumurtlamanın engellenmesidir. Koruyuculuğu yaklaşık %75'tir. Korunmasız ilişki sonrasında ilk 72 saat içinde alınmalıdır.

Östrojen+progesteron içeren haplar da en kısa sürede alınmalıdır.Yumurtlamayı engelleyerek etki gösterir. Koruculuğu diğer haplara göre daha düşüktür, ayrıca bulantı kusma gibi yan etkileri vardır. Her iki ilaç da adet düzenini bozabilir ve ara kanamaya yol açabilir.Ayrıca başağrısı, karın ağrısı, göğüslerde hassasiyet gibi yan etkileri olabilir. Bu ilaçların tekrarlayan kullanımları yan etkileri nedeniyle önerilmez. Daha güvenilir doğum kontrol yöntemlerine geçilmesi önerilir. Korunmasız cinsel ilişki sonrası bakır içeren spiral ilk 5 gün içerisinde takılırsa, gebeliği önleyici etkisi yaklaşık %99'dur.Ayrıca 5-10 yıl kalabilme avantajına da sahiptir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu olmadığı için ayrıca kondom (prezervatif) kullanılması önerilir.

8.Tüp Ligasyonu (Tüplerin Bağlanması)

Geri dönüşü olmayan bir yöntemdir. Fallop tüplerinin çeşitli cerrahi yöntemlerle kesilip bağlanması ya da bant uygulanması işlemidir.Mini Laparatomi (açık cerrahi) laparoskopi ya da histeroskopik olarak uygulanabilir. Spermin tüpte yumurtaya ulaşmasını engelleyerek etki gösterir. Yönteme bağlı olarak, 10 yıl içinde gebelik oranı binde 18-37 arasında değişir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyuculuğu olmadığı için, ayrıca kondom kullanılması gereklidir.

Laporoskopik yöntemin riskleri düşüktür. Bunlar genel anesteziye bağlı riskler, komşu organ ve damar yaralanmaları, enfeksiyon, ciltten kanama gibi risklerdir. Açık ameliyata göre laporoskopinin riski daha azdır, iyileşmesi daha kolaydır ve hastanede yatış gerektirmez.

Histeroskopik tüp ligasyonuna göre avantajı da etkinliğinin hemen başlamasıdır. Genellikle laporoskopik işlemden 2-4 saat sonra eve gidebilir ve 1 hafta sonra günlük hayatınıza dönebilirsiniz. İşlemden sonra karın ağrısı, bulantı, omuz ağrısı gibi yan etkiler görülebilir.

Özellikle 30 yaşın altında ya da stresli bir dönemde bu yönteme karar vermeniz doğru olmaz. Sonradan çocuk sahibi olmak isterseniz, cerrahi olarak tüplerin açılması denenebilir, ancak başarı şansı düşüktür ve gebelik olduğu zaman dış gebelik olma ihtimali fazladır.